ა.წ. 24-28 ოქტომბერს რუმინეთის დედაქალაქ ბუქარესტში ჩატარდა საერთაშორისო საღვთისმეტყველო კონფერენცია სახელწოდებით: ,,მართლმადიდებელი ეკლესიების ცხოვრება კომუნიზმის დროს _ დევნა, წინააღმდეგობები და მოწამეები“.
აღნიშნულ კონფერენციას საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესიიდან ესწრებოდა წარმომადგენლობა ნიკორწმინდელი ეპისკოპოსის, ვახტანგის (ლიპარტელიანი) ხელმძღვანელობით.
გაგაცნობთ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მიმართვას კონფერენციის მონაწილეთადმი.
ნიკორწმინდელი ეპისკოპოსის, ვახტანგის (ლიპარტელიანი) სიტყვა კონფერენციაზე
ევროპა-აზიის გზაგასაყარზე ხელსაყრელი მდებარეობისა და გამორჩეული ბუნებრივი პირობების გამო საქართველო ოდითგანვე მრავალ დამპყრობელს იზიდავდა. მომხვდური მტრის აგრესიაც ადრიდანვე სწორედ ამ თვალსაზრისით იყო განპირობებული. საქართველოში მოციქულთა მოღვაწეობისა და ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას სარწმუნოებრივ-რელიგიური ექსპანსიაც დაერთო. განსხვავებული ეთნიკური და რელიგიური ნიშნის მქონე აგრესიულად განწყობილ შორეულ თუ ახლობელ მეზობელთა მტრული გარემოცვის რკალში მოქცეულ პატარა საქართველოს იდენტობის შესანარჩუნებლად მთელი მისი ისტორიის მანძილზე ეროვნულ-რელიგიური ნიშნით უხდებოდა ბრძოლა. ქართველი ხალხის კულტურული მიღწევები სულიერ-მატერიალურ და ყოფით სფეროში მკაფიოდ გამოხატული ქრისტიანულ-მართლმადიდებლური სულისკვეთების მატარებელია, რომელიც ეროვნულ-ტრადიციულ ელფერთან ჰარმონიულად არის შერწყმული. ფაქტობრივად, საქართველოსა და მოციქულთაგან დაფუძნებული ამ ქვეყნის ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია ესაა ქრისტიანი ქართველი ერის შეუპოვარი და სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლების შესახებ განუწყვეტელი თხრობა მომხვდური თუ შინაური მტრების წინააღმდეგ. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ ჩვენი ქვეყნისთვის უცხოზე მეტად ერთმორწმუნეებს უფრო მძიმე და მოუშუშებელი ჭრილობა მიუყენებია, რასაც დღევანდელ დღემდე, ქვეყნის ოკუპირებული ტერიტორიების მდგომარეობაც ადასტურებს.
პოლიტიკურ-ეკონომიკური და ეროვნულ-რელიგიურ ექსპანსიაზე არანაკლები ზიანი ტრადიციული ქრისტიანული ქვეყნის იდენტობას მკვეთრად გამოხატულმა იდეოლოგიურმა აგრესიულმა წნეხმა მოუტანა. XX საუკუნის დასაწყისში, 1917 წლიდან საქართველო რუსეთის ცარისტული უღლისგან იწყებს გათავისუფლებას და სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას. ამას წინ უსწრებდა საქართველოს წმინდა სამოციქულო ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა, რაც რუსეთის საერო და საეკლესიო (უწმინდეს სინოდს) ხელისუფლების მიერ 1810 წლიდან იყო მიტაცებული. საქართველოში სოციალ-დემოკრატიული (მენშევიკური) მმართველობა ჩამოყალიბდა, ისევე როგორც მის მეზობელ სახელმწიფოებში, ამიერკავკასიასა და რუსეთში. მმართველობის ეს ფორმა ძალით იყო თავსმოხვეული რუსეთისგან, რომელიც მალე, 1921 წლიდან სისხლიანი საომარი მოქმედებებით შეცვალეს და ბოლშევიკების მმართველობა დაამყარეს.
პოლიტიკური რეპრესიები საქართველოში 1921 წლიდან, საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმის დამყარებისთანავე დაიწყო, რასაც მოჰყვა არგაგონილი იდეოლოგიური რეპრესიების სისხლიანი ხანა. მორწმუნე ადამიანის სულის საზრდო – რელიგიური იდეალები ფეხქვეშ გათელეს, რელიგია სიბნელის, გაუნათლებლობის, ობსკურანტიზმის იდეოლოგიად შერაცხეს და მას, პირდაპირი მნიშვნელობით, სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა გამოუცხადეს. ეტაპობრივად დაიწყო არსებულის განადგურება: საბჭოთა ანტირელიგიური პოლიტიკის შესაბამისად ეკლესია კანონგარეშედ გამოცხადდა; 1917 წელს ავტოკეფალიააღდგენილი საქართველოს უძველესი ეკლესიის პირველი მწყემსმთავარი, ერის სულიერი მამა, ღრმად განსწავლული მეცნიერი კირიონ საძაგლიშვილი კათოლიკოს-პატრიარქად არჩევიდან (1917 წლის 17 სექტემბერი) 8 თვეში (1918 წლის 27 ივნისი) საპატრიარქო რეზიდენციაში მოკლეს. ეს იყო ნიშანი წითელი საბჭოური სისხლიანი ტერორის დასაწყისისა; მთავრობამ ეკლესიის (რელიგიური ორგანიზაციების) სეპარაციის კურსი აიღო: 1918 წლის 26 ნოემბერს სკოლა გამოეყო ეკლესიას, 1920 წლის 19 ნოემბერს – სახელმწიფო ეკლესიას, რაც დაადასტურა 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციამ (მუხლი 16). სახელმწიფომ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას ჩამოართვა მიწები და ბევრი სხვა უძრავ-მოძრავი ქონება, რის გამოც ეკლესია დიდი ეკონომიკური სიძნელეების წინაშე დადგა. 1918 წლიდან მირონის მომზადება, რაც ტრადიციულად საპატრიარქო ტაძარში – მცხეთის სვეტიცხოველში აღესრულებოდა, აიკრძალა; კათოლიკოს-პატრიარქ კირიონ II-ის მუხანათური მკვლელობის შემდეგ მოკლეს მის მორჩილებაში მყოფი ბერი მირიანი, მღვდელი ტიმოთე ბაკურაძე, ქუთათელი ეპისკოპოსი ანტონ გიორგაძე, ალავერდელი ეპისკოპოსი პიროს ოქროპირიძე, ასევე ქუთათელი მიტროპოლიტი ნაზარი ლეჟავა და მასთან ერთად სამღვდელო დასი. დაიწყო არნახული რეპრესიების ხანა, რაც სხვადასხვა ფორმით გამოიხატა: სასულიერო პირებს ყოველგვარი გასამართლების გარეშე ხვრეტდნენ, მათი ოჯახის წევრებს ხოცავდნენ, რათა სამღვდელო მსახურებისთვის თავი დაენებებინათ (მაგ. საქართველოს ეკლესიის პროტოპრესვიტერ დეკანოზ კორნელი კეკელიძეს შვილი მოუკლეს და ოჯახის სხვა წევრთა ფიზიკური განადგურების მუქარით საღვთო მსახურებაზე უარი ათქმევინეს), ასამართლებდნენ და საბჭოთა შორეულ კოლონიებში ასახლებდნენ (რუსეთის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში), საიდანაც ცოცხლად დაბრუნების ნულოვანი შანსი არსებობდა; იძულების წესით წვერს პარსავდნენ, ეკლესიებს უნგრევდნენ, და ა.შ. ქართველმა მოსახლეობამ მასიური საპროტესტო გამოსვლებისთვის დაიწყო მზადება, რაც 1924 წლის აჯანყებაში გადაიზარდა. აჯანყება სისხლში ჩაახშვეს, ხოლო მისი მონაწილენი, მონაწილეობაში ეჭვმიტანილები, მათი ოჯახის წევრები თუ ახლობლები სიკვდილით დასაჯეს, მათ შორის იყო 44 სასულიერო პირი.
ამდენად, საბჭოთა პერიოდში დაიწყო ეკლესიებისთვის ფუნქციური დანიშნულების შეცვლა.
1922 წელს გამოიცა დეკრეტი ეკლესიებიდან საეკლესიო საგანძურის ამოღების შესახებ. იმავე წელს საეკლესიო ნივთები და ქონება გაიტანეს საქართველოს 600-მდე ეკლესიიდან.
შსს საარქივო მასალების მონაცემების მიხედვით, მხოლოდ 1923 წელს ანტირელიგიური პოლიტიკის შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე 1212 ეკლესია დაიხურა, ხოლო 1921-1953 წლებში დაიხურა 1 305 ეკლესია, რომელთაგან ნაწილი დაანგრიეს ან დანგრევას გადარჩენილ ეკლესია-მონასტრებს ყოფითი დანიშნულება (საწყობები, ბეღლები, კლუბები, ბიბლიოთეკები, აბანოები, საქონლის ბოსლები და სხვ.) მიანიჭეს. ამავე პერიოდში რეპრესირებული (მოკლული, გასახლებული, განმოსილი) იყო 3, 407 ქართველი სასულიერო პირი. ეს ციფრები მეტად შთამბეჭდავია პატარა საქართველოსთვის.
საუკუნეთა განმავლობაში ეკლესიას შეწირულობის სახით არსებული ქონება (ტყეები, საძოვრები, ვენახები, ბაღები, მინდვრები, ყანები და სხვ.) სრულად ჩამოართვეს. ეკლესია-მონასტრებიდან გამოიტანეს საეკლესიო ინვენტარი: სასწაულთმოქმედი ხატები, ჯვრები, ბარძიმ-ფეშხუმები და სხვა საეკლესიო ჭურჭლები, წმინდანთა წმინდა ნაწილები… მათი ,,უკეთ შენახვის მიზნით’’, ფაქტობრივად კი – გასანადგურებლად.
საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია XX საუკუნის 20-30-იან წლებში ყოველი მხრიდან რეპრესირებული აღმოჩნდა. მის უფლებებს ზღუდავდნენ მენშევიკები, მაგრამ ბოლშევიკების ანტირელიგიურ კამპანიას პრეცენდენტი არ მოეძებნება. ხურავდნენ და ანგრევდნენ ეკლესიებს, აბუჩად იგდებდნენ და სცემდნენ მორწმუნეებს, არა ერთმა და ორმა საეკლესიო თუ საერო პირმა სიცოცხლე მოწამებრივად აღასრულა, ეკლესიას ხელიდან ყოველგვარი სარჩო-საბადებელი გამოეცალა. ასეთ პირობებში კათალიკოს-პატრიარქი ამბროსი ხელაია (1921-1927 წწ.) იძულებული გახდა დახმარების აღმოსაჩენად საერთაშორისო საზოგადოებრიობისათვის მიემართა. მან გენუის კონფერენციას მემორანდუმი გაუგზავნა, რითაც დაგმო საქართველოს ძალდატანებით გასაბჭოება და სამართლიანობის აღდგენა მოითხოვა. 1923 წლის იანვარში კათალიკოს-პატრიარქი და საკათალიკოსო საბჭოს ყველა წევრი დააპატიმრეს, გაასამართლეს და მსჯავრი დასდეს. კათალიკოს-პატრიარქ ამბროსის გარდაცვალების (1927, 29. III) შემდეგ პატრიარქის ტახტს ეპისკოპოსი ქრისტეფორე ციცქიშვილი (1927-1932 წწ.) დაეუფლა. მისი პოლიტიკა ხელისუფლებასთან თანამშრომლობის სურვილით გამოირჩეოდა, მაგრამ დევნილობის, ეკლესიათა დახურვისა და, ხშირ შემთხვევაში, დანგრევის პროცესის შენელება ასეთი დიპლომატიის მეშვეობითაც ვერ მოხერხდა.
საბჭოთა ანტირელიგიური პოლიტიკის შესაბამისად ხელისუფლება ებრძოდა საეკლესიო რიტუალებს და დევნიდა იმ სასულიერო პირებს, რომლებიც ახალ წესებს არ ემორჩილებოდნენ. სოფლის კრებებზე ეწყობოდა საერთო კრებები, რომელთა რეზოლუციის მიხედვით ეკლესიებს ანგრევდნენ ან ფუნქციებს უცვლიდნენ. კომუნისტები აგრეთვე აწყობდნენ რელიგიის საჯაროდ გასამართლებას, რომლის მიზანიც სოფლის თემების თვალში ეკლესიის ინსტიტუტის დამცირება იყო. 1927 წლის 5 იანვარს საქართველოში დაარსდა “მებრძოლ უღმერთოთა კავშირი”- მუკი, რომელიც აერთიანებდა საქართველოს ყველა რაიონსა და დასახლებულ პუნქტში მანამდე შექმნილ ,,უღმერთოთა უჯრედებს’’. მათი მიზანი იყო რელიგიის სრულად მოსპობა, ხალხისთვის ხელის შეშლა და ეკლესიებში ღვთისმსახურების ჩაშლა, საეკლესიო დღესასწაულების გაშარჟება და დაცინვა, ანტირელიგიური ლექციებისა და სპექტაკლების გამართვა, ეკლესია-მონასტრების დახურვა და ღვთის მსახურთათვის ცრუ ბრალდებებით სასამართლოების მოწყობა. ამას დაერთო 30-იან წლებში მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით სსრკ მინისტრთა საბჭოსთან არსებული რელიგიების საქმეთა კომიტეტის შექმნა, რომელსაც თავისი რწმუნებულები ჰყავდა საბჭოთა კავშირის ყველა რესპუბლიკაში. რწმუნებულის აპარატი იქცა საქართველოს ეკლესიის ოფიციალურ მეთვალყურედ და მაკონტროლებელ ორგანოდ, რომლის ნებართვის გარეშე ვერ დაინიშნებოდა საქართველოს ვერცერთ ეპარქიაში მღვდელმთავარი, ხოლო ეკლესიაში – მღვდელი. ფაქტობრივად, აღნიშნული უღმერთო, მებრძოლი უჯრედებისა და რწმუნებულის აპარატის თავგამოდებული ,,მუშაობით’’ საქართველოს უძველესი სამოციქულო ეკლესია ყოფნა-არყოფნის პირას აღმოჩნდა.
1923 წლიდან ეკლესიების კლუბებად, საწყობებად ან თეატრებად გადაკეთებისთვის ხელისუფლებამ 5 მილიარდი მანეთი გამოყო. მაგალითად, თბილისის კვირაცხოვლობის წმ. მოციქული თომას სახელობის ეკლესია 1924 წელს გადაკეთდა ორჯონიკიძის სახელობის ქარხნის მუშათა საცხოვრებელ სახლად.
საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია კანონგარეშედ გამოცხადდა. ხელისუფლება აწყობდა სოფლის საერთო კრებებს. რეზოლუციის მიღების შემდეგ ეკლესიას ხურავდნენ ან ანგრევდნენ. აგრეთვე, ასამართლებდნენ მართლმადიდებლობას. ასეთი პროცესების მიზანი მოსახლეობისთვის რელიგიის “ნამდვილი” სახის ჩვენება იყო.
1921 წლის 15 აპრილს საქართველოს რევკომის მიერ გამოცემული სპეციალურ დეკრეტში ეწერა: “არცერთ საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებას არა აქვს უფლება იქონიოს საკუთრება. მათ არა აქვთ იურიდიული პიროვნების უფლება, საქართველოში არსებული საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებათა მთელი ქონება გამოცხადებულია სახალხო კუთვნილებათ.”
1930-იანი წლებიდან გამოიცა დადგენილება ჯართში ჩაბარების მიზნით ეკლესიებიდან ზარების ჩამოხსნის შესახებ.”საქართველოს სახალხო კომისართა საბჭო ადგენს: 1 საეკლესიო ზარებისგან ჯართის დამზადების გეგმა დაწესდეს 15 ტონის ოდენობით: 2 “ფერადლითონჯართ” – ს ” მიეცეს ზარების ჩამოხსნის ნება უმოქმედო ეკლესიებიდან.
1922 წელს გამოიცა დეკრეტი ეკლესიებიდან საეკლესიო საგანძურის ამოღების შესახებ. იმავე წელს საეკლესიო ნივთები და ქონება გაიტანეს საქართველოს 600-მდე ეკლესიიდან. სასულიერო პირების და მოწმუნე საზოგადოების აბუჩად აგდებისა და ხალხში ეკლესიის ავტორიტეტის შელახვის მიზნით საბჭოთა მთავრობამ წმინდანების ნეშტების გახსნა და მათი განადგურება დაიწყო. უპრეცედენტო ფაქტი მოხდა იმ პერიოდში: VIII საუკუნეში, 740 წელს შემოსეულ არაბებთან უთანასწორო ბრძოლაში თავდადებული დიდი მამულიშვილების – დავით და კონსტანტინე მხეიძეების უხრწნელად შენარჩუნებული ნეშტებს, რომელთაგან მრავალი სასწაული აღესრულებოდა, 1923 წელს გახსნეს და სასამართლო პროცესი მოუწყვეს. თუ სასწაულთმოქმედები არიან, სასწაულიც აღსრულდებაო. სასამართლო განაჩენით, ხალხის სიცრუეში შეყვანის ბრალდებით წმინდა ნაწილებს წყალში გადაყრით განადგურების განაჩენი გამოუტანეს. იგივე განმეორდა ნიკორწმინდაში (წმინდა ნიკოლოზის წმინდა ნაწილი – იდაყვის ძვალი ეკლესიიდან გამოიტანეს და ქვაზე დაჩეჩქვეს), ასევე ბოდბისხევში, ხარაგაულისა და ზუგდიდის მაზრების რამდენიმე ეკლესიაში.
ქალაქ ქუთაისის საკათედრო ტაძრის დანგრევის შესახებ საქართველოს კომპარტიის ქუთაისის სამაზრო კომიტეტის პრეზიდიუმის 1923 წლის დადგენილებაში ეწერა: “დაირღვეს საკათედრო ტაძარი (სობორო), მასალა გამოყენებულ იქნას ძმათა სასაფლაოს შემოსაღობად, იმ ადგილას კი გაფართოვდეს მოედანი და ტაძრის ადგილას დაიდგას ამხანაგ ლენინის ძეგლი”.
ყველაზე კრიზისულ მდგომარეობაში საქართველოს ეკლესია 30-იან წლებში აღმოჩნდა. ამ დროს საკათალიკოსო ტახტს ავტორიტეტული სასულიერო პირი, მკვლევარი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე კალისტრატე ცინცაძე განაგებდა (1932-1952), მაგრამ იმ პრობლემების მოგვარება, რაც ეკლესიას კატასტროფას უქადდა, მისთვისაც შეუძლებელი აღმოჩნდა. ადმინისტრაცია ეკლესიებს ისეთ ბეგარას აკისრებდა, რაც შენაწირი თანხის რაოდენობას ბევრად აღემატებოდა. 1934 წელს მართლმადიდებელ სამრევლოთა რიცხვი 15-მდე შემცირდა. დაიკეტა მცხეთის სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარი, ეს საფრთხე სიონის საპატრიარქო ტაძარსაც, დაემუქრა.
საბჭოთა ხელისუფლებამ დაადგინა ანტირელიგიური ხუთწლედი, რომლის მიხედვითაც 1933 წლისთვის უნდა დაეხურათ ყველა ეკლესია, 1934 წლისთვის გაეუქმებინათ ყველა რელიგიური ტრადიცია, 1935 წელს საზოგადოებრივი ცხოვრება სრულად უნდა მოეცვა ანტირელიგიურ პროპაგანდას, 1936 წელს არ უნდა დარჩენილიყო არცერთი სასულიერო პირი, 1937 წელს კი საბჭოთა ხელისუფლება რელიგიაზე გამარჯვებას იზეიმებდა.
საქართველოს მრავალსაუკუნოვან წმინდა სამოციქულო ეკლესიას და დამაშვრალ სასულიერო პირებს „მრავალსაუკუნოვან ბოროტებად“ და „მშრომელი ხალხის მტრად“ აცხადებდნენ, სასულიერო პირებს „ბნელეთის მოციქულებს“ უწოდებდნენ და მათ სასტიკ დასჯას მოითხოვდნენ. სტალინის რელიგიურ პოლიტიკას ათასობით ქართველი სასულიერო პირი შეეწირა. მღვდლებს საკუთარი რელიგიური ვალდებულებების შესრულების გამო ასახლებდნენ და ხვრეტდნენ. იქმნებოდა პატიმარ დასახვრეტ მღვდელთა სპეციალური ანკეტები:
ზოგიერთ რეპრესირებულ სასულიერო პირთა ბრალდების ოქმები გვაუწყებენ, რომ ბავშვების მალულად მონათვლის გამო ირღვეოდა საზოგადოებრივი წესრიგი და მათ დახვრეტას უსჯიდნენ. მარტო 1937-38 წლებში 3600-ზე მეტი ადამიანი გაასამართლეს. მათგან 3100-ს მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა – დახვრეტა. 30-იანი წლების რეპრესიებს შეეწირა რჩეული ქართველი ინტელიგენცია, მათ შორის მრავლად იყვნენ სასულიერო პირებიც. საქართველოს თითქმის ყველა ქალაქთან არსებობდა სპეციალურად გამოყოფილი ადგილები, სადაც სასიკვდილო განაჩენი მოჰყავდათ სისრულეში. მოსახლეობა დღემდე ერიდება ამ ადგილებზე გავლას.
სტალინმა რეპრესიული ანტირელიგიური პოლიტიკა 1941 წლიდან შედარებით შეამსუბუქა, რასაც დახურული ეკლესიების ნაწილის გახსნა მოჰყვა. პოლიტიკის შემობრუნებას კი თავისი მიზეზები ჰქონდა. 1941-42 წლებში საბჭოთა კავშირის ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ნაცისტური გერმანია ბოლშევიკების მიერ გაუქმებულ და დახურულ ეკლესია-მონასტრებს ხსნიდა. ნაცისტების მიერ კომუნისტების დახურული ეკლესიების გახსნა გადამწყვეტი მიზეზი იყო, რის გამოც სტალინმა რელიგიური პოლიტიკის გადახედვა დაიწყო. 1943 წელს შეიქმნა ეკლესიის საქმეთა საბჭო, რომელსაც ხელმძღვანელობდა უშიშროების კომიტეტის გენერალი ვინმე კარპოვი. თავმჯდომარეს რწმუნებულები მოკავშირე და ავტონომიურ რესპუბლიკებშიც ჰყავდა. საბჭომ ეკლესიასთან დაკავშირებული ყველა საქმე ჩაიბარა. იგი წყვეტდა სასულიერო პირების კურთხევისა და ეპარქიებში გამწესების საკითხებს. ამ პოლიტიკის მიზანი ეკლესიის სრული დამორჩილება და კონტროლი იყო.
ამ პოლიტიკის შედეგად 1945 წლის მარტში საქართველოს ტერიტორიაზე ამოქმედდა 29 ეკლესია, რომელშიც მოღვაწეობდა 5 მღვდელმთავარი, 41 მღვდელი, 2 პროტოდიაკონი, 3 მედავითნე. სულ საკათალიკოსოში ირიცხებოდა 135 ღვთისმსახური. ხოლო 1946-1951 წლებში გაიხსნა ალავერდის, ხონის წმ.გიორგის, საგარეჯოს, აწყურის, სოხუმის რაიონის სოფ. კონსტანტინოვკის, ორბეთის, სუჯუნის წმ.გიორგის, გუდაუთის რაიონ სოფ. ბომბორას, ქარელის რაიონ სოფ. ატოცის ეკლესიები. გამოიცა რამდენიმე წიგნი, მათ შორის საეკლესიო კალენდარი, ჩაისახა სასულიერო სასწავლებლის გახსნისა და პერიოდული ჟურნალის დაარსების იდეა, მაგრამ ხელისუფლებამ შედარებით ლოიალური კურსი დიდხანს არ გააგრძელა.
1962 წლისთვის საქართველოში მოქმედად ითვლებოდა მხოლოდ 45 ეკლესია, რომელსაც მხოლოდ 100-მდე მღვდელმსახური ჰყავდა. მთელი საბჭოური მმართველობის განმავლობაში არსებობდა იმის სერიოზული საფრთხე, რომ საქართველოს უძველესი სამოციქულო ეკლესიის მღვდელმთავრებზე, რომლებზეც ხელდასხმის მადლი მოციქულებიდან უწყვეტად მომდინარეობდა, შემწყდარიყო. საქართველოს ეკლესიაში ახალი მღვდელმთავრის კურთხევის საშიშროებაც კი შექმნილა ხელდამსხმელ მღვდელმთავართა არასრული რაოდენობის შეკრების საფრთის გამო.
ღვთის შეწევნით, ეკლესიის წინაშე არსებული უამრავი წინააღმდეგობისა და განსაცდელის მიუხედავად, საქართველოს წმინდა კათოლიკე ეკლესიის სამოციქულო ხელდასხმის მემკვიდრეობა უწყვეტად მოვიდა დღემდე.
საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენიდან 1917 წლიდან 1977 წლამდე 8 მღვდელმთავარი მწყსიდა:
კირიონ საძაგლიშვილი (1917-1918 წწ.);
ლეონიდე ოქროპირიძე (1918-1921 წწ.);
ამბროსი ხელაია (1921-1927 წწ.);
ქრისტეფორე III ციცქიშვილი (1927-1932 წწ.);
კალისტრატე ცინცაძე (1932-1952 წწ.);
მელქისედეკ III ფხალაძე (1952-1960 წწ.);
ეფრემ II სიდამონიძე (1960-1972 წწ.);
დავით V დევდარიანი (1972-1977 წწ.).
მათგან, თავიანთი დიდი მოღვაწეობის გამო სამი – კირიონ II, ამბროსი ხელაია და კალისტრატე ცინცაძე საქართველოს წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიამ წმინდანებად შერაცხა.
1977 წლიდან საქართველოს ეკლესიას მწყსის უწმინდესი და უნეტარესი ილია II შიოლაშვილი. იგი მრავალმხრივი მოღვაწეა: 1963 წელს ახალგაზრდა, სულ 30 წლის მღვდელმთავარმა, მცხეთის სასულიერო კურსების ხელმძღვანელობა ჩაიბარა, რომელიც მალე მცხეთის სასულიერო სემინარიად, ხოლო 1988 წლიდან – თბილისის სასულიერო სემინარია-აკადემიად გარდაიქმნა.
1978 წელს უწმინდესისა და უნეტარესის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, გამოვიდა ფერადი ილუსტრირებული ჟურნალი „ჯვარი ვაზისა“. თავდაპირველად განზრახული იყო ჟურნალი ყოველთვიური ყოფილიყო, მაგრამ ხელისუფლების მძაფრი წინააღმდეგობის გამო გადაწყდა ყოველწლიურად ორი ნომრის გამოშვება.
პირველ ხანებში ყოველდღიური ლოცვები მორწმუნე მრევლს ხელით ჰქონდა გადაწერილი. თავისი მოღვაწეობის დასაწყისიდანვე (1978წ.) კათოლიკოს-პატრიარქის დავალებით, ყოველდღიური ლოცვები დაიბეჭდა, მაგრამ მოთხოვნილება იმდენად დიდი იყო, რომ ისინი ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობად იქცა. უწმინდესი და უნეტარესი ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, 1978-1987 წლებში საეკლესიო კალენდარში იბეჭდებოდა ყოვედღიური ლოცვები და ფსალმუნები.
საქართველოს ეკლესიამ კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის მეთაურობით ზუსტად განსაზღვრა თავისი ისტორიული როლი და მისია ქართველი ერის ცხოვრებაში. პატრიარქმა განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო ეკლესიებში წირვა-ლოცვის სრულყოფილად აღსრულების პრობლემას, ასევე ყურადღება მიაქცია მგალობელთა გუნდების შექმნას. ამავე პერიოდში გააქტიურდა ურთიერთობა სხვადასხვა ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან.
კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის ყურადღებითა და ძალისხმევით გაიზარდა ეპარქიული მოღვაწეობა და შესაბამისად – მღვდელმთავართა რიცხვიც. თუკი ამ დროისთვის საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში არსებული 15 ეპარქიიდან ფაქტობრივად მხოლოდ 4 ეპარქიას ჰყავდა მღვდელმთავარი, 1992 წლიდან უკვე ყველა ეპარქიას ჰყავს მმართველი ეპისკოპოსი. ამ პერიოდიდან ასობით ტაძარი ამოქმედდა და ახალი ტაძრების მშენებლობაც დაიგეგმა.
კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის უაღრესად დიდი დამსახურების შედეგია ის, რომ 1980 წლის 1-3 აპრილს სვეტიცხოველში განსაკუთრებულად საზეიმო ვითარებაში მომზადდა მირონი.
სამღვდელმთავრო კათედრათა უმრავლესობა მღვდელმთავრებისთვის დაკეტილი იყო და ეპისკოპოსს თავის სამწყსო ეპარქიაში ჩასვლის უფლება არ ჰქონდა. ეპისკოპოსები თბილისში მოქმედ რამდენიმე ეკლესიაზე იყვნენ მიმაგრებულნი.
1995 წლის 5 აპრილს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდის გადაწყვეტილებით, ეპარქიათა რიცხვი 27-მდე გაიზარდა.
მაცხოვრის შობის 2000 და საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის 1500 წლისთავთან დაკავშირებით აშენდა და იკურთხა საქართველოში ყველაზე დიდი საეკლესიო ნაგებობა – ყოვლადწმიდა სამების საპატრიარქო ტაძარი.
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალია 1990 წლის 3 მარტს კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმაც დაამოწმა, რის თაობაზე მან საგანგებო ეპისტოლეები სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურებსაც გაუგზავნა. ეს დიდმნიშვნელოვან მოვლენად ითვლება, თუმცა პრობლემა ბოლომდე მოგვარებული არ არის. სმე მოითხოვს, რომ აღდგეს ისტორიული ტრადიცია და ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიების დიპტიქში საქართველოს საპატრიარქოს მეექვსე ადგილი დაუკანონდეს.
2002 წლის 14 ოქტომბერს სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში, საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქსა და ქვეყნის პრეზიდენტის მიერ გაფორმდა კონსტიტუციური შეთანხმება „საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის (კონკორდატი)“. შეთანხმების თანახმად განახლდა წყვეტილი მემკვიდრეობა და საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული მართლმადიდებელი ეკლესია-მონასტრები და საეკლესიო სიწმინდეები კანონიერ მესაკუთრეს – საქართველოს საპატრიარქოს დაუბრუნდა.
ბოლო პერიოდში უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის ძალისხმევით საქართველოს ეკლესია იბრუნებს თავის ძველ მნიშვნელობასა და ფუნქციას: დაიწყო გაუქმებულ ეპარქიათა თანდათანობითი აღდგენა. საქართველოს წმიდა კათოლიკე სამოციქულო ეკლესიის წმიდა სინოდის 2015 წლის 25 მაისის განჩინებით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართმადიდებელი ეკლესიის იურისდიქციაში 50 ეპარქია და 47 მღვდელმთავარია.
კომუნისტური რეჟიმის დროს საქართველოს ეკლესიის სულიერების სახედ შეიძლება ჩაითვალოს მღვდელმოწამე პატრიარქის, წმიდა ამბროსის (ხელაია) მიერ წარმოთქმული სიტყვები სასამართლო პროცესზე: „სული ჩემი ღმერთს ეკუთვნის, გული ჩემი სამშობლოს, მძორი, ჯალათებო – თქვენ და რაც გინდათ ის უყავით მას“…
და ბოლოს, ჩემს გამოსვლას დავამთავრებ კათოლიკოს-პატრიარქის ამბროსი ხელაიას სიტყვებით: „რამდენადაც თავისუფალია ერი, იმდენად თავისუფალია ეკლესიაც.“
აღნიშნულ კონფერენციას საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესიიდან ესწრებოდა წარმომადგენლობა ნიკორწმინდელი ეპისკოპოსის, ვახტანგის (ლიპარტელიანი) ხელმძღვანელობით.
გაგაცნობთ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მიმართვას კონფერენციის მონაწილეთადმი.
ნიკორწმინდელი ეპისკოპოსის, ვახტანგის (ლიპარტელიანი) სიტყვა კონფერენციაზე
ევროპა-აზიის გზაგასაყარზე ხელსაყრელი მდებარეობისა და გამორჩეული ბუნებრივი პირობების გამო საქართველო ოდითგანვე მრავალ დამპყრობელს იზიდავდა. მომხვდური მტრის აგრესიაც ადრიდანვე სწორედ ამ თვალსაზრისით იყო განპირობებული. საქართველოში მოციქულთა მოღვაწეობისა და ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადებას სარწმუნოებრივ-რელიგიური ექსპანსიაც დაერთო. განსხვავებული ეთნიკური და რელიგიური ნიშნის მქონე აგრესიულად განწყობილ შორეულ თუ ახლობელ მეზობელთა მტრული გარემოცვის რკალში მოქცეულ პატარა საქართველოს იდენტობის შესანარჩუნებლად მთელი მისი ისტორიის მანძილზე ეროვნულ-რელიგიური ნიშნით უხდებოდა ბრძოლა. ქართველი ხალხის კულტურული მიღწევები სულიერ-მატერიალურ და ყოფით სფეროში მკაფიოდ გამოხატული ქრისტიანულ-მართლმადიდებლური სულისკვეთების მატარებელია, რომელიც ეროვნულ-ტრადიციულ ელფერთან ჰარმონიულად არის შერწყმული. ფაქტობრივად, საქართველოსა და მოციქულთაგან დაფუძნებული ამ ქვეყნის ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია ესაა ქრისტიანი ქართველი ერის შეუპოვარი და სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლების შესახებ განუწყვეტელი თხრობა მომხვდური თუ შინაური მტრების წინააღმდეგ. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ ჩვენი ქვეყნისთვის უცხოზე მეტად ერთმორწმუნეებს უფრო მძიმე და მოუშუშებელი ჭრილობა მიუყენებია, რასაც დღევანდელ დღემდე, ქვეყნის ოკუპირებული ტერიტორიების მდგომარეობაც ადასტურებს.
პოლიტიკურ-ეკონომიკური და ეროვნულ-რელიგიურ ექსპანსიაზე არანაკლები ზიანი ტრადიციული ქრისტიანული ქვეყნის იდენტობას მკვეთრად გამოხატულმა იდეოლოგიურმა აგრესიულმა წნეხმა მოუტანა. XX საუკუნის დასაწყისში, 1917 წლიდან საქართველო რუსეთის ცარისტული უღლისგან იწყებს გათავისუფლებას და სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას. ამას წინ უსწრებდა საქართველოს წმინდა სამოციქულო ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენა, რაც რუსეთის საერო და საეკლესიო (უწმინდეს სინოდს) ხელისუფლების მიერ 1810 წლიდან იყო მიტაცებული. საქართველოში სოციალ-დემოკრატიული (მენშევიკური) მმართველობა ჩამოყალიბდა, ისევე როგორც მის მეზობელ სახელმწიფოებში, ამიერკავკასიასა და რუსეთში. მმართველობის ეს ფორმა ძალით იყო თავსმოხვეული რუსეთისგან, რომელიც მალე, 1921 წლიდან სისხლიანი საომარი მოქმედებებით შეცვალეს და ბოლშევიკების მმართველობა დაამყარეს.
პოლიტიკური რეპრესიები საქართველოში 1921 წლიდან, საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმის დამყარებისთანავე დაიწყო, რასაც მოჰყვა არგაგონილი იდეოლოგიური რეპრესიების სისხლიანი ხანა. მორწმუნე ადამიანის სულის საზრდო – რელიგიური იდეალები ფეხქვეშ გათელეს, რელიგია სიბნელის, გაუნათლებლობის, ობსკურანტიზმის იდეოლოგიად შერაცხეს და მას, პირდაპირი მნიშვნელობით, სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა გამოუცხადეს. ეტაპობრივად დაიწყო არსებულის განადგურება: საბჭოთა ანტირელიგიური პოლიტიკის შესაბამისად ეკლესია კანონგარეშედ გამოცხადდა; 1917 წელს ავტოკეფალიააღდგენილი საქართველოს უძველესი ეკლესიის პირველი მწყემსმთავარი, ერის სულიერი მამა, ღრმად განსწავლული მეცნიერი კირიონ საძაგლიშვილი კათოლიკოს-პატრიარქად არჩევიდან (1917 წლის 17 სექტემბერი) 8 თვეში (1918 წლის 27 ივნისი) საპატრიარქო რეზიდენციაში მოკლეს. ეს იყო ნიშანი წითელი საბჭოური სისხლიანი ტერორის დასაწყისისა; მთავრობამ ეკლესიის (რელიგიური ორგანიზაციების) სეპარაციის კურსი აიღო: 1918 წლის 26 ნოემბერს სკოლა გამოეყო ეკლესიას, 1920 წლის 19 ნოემბერს – სახელმწიფო ეკლესიას, რაც დაადასტურა 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციამ (მუხლი 16). სახელმწიფომ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას ჩამოართვა მიწები და ბევრი სხვა უძრავ-მოძრავი ქონება, რის გამოც ეკლესია დიდი ეკონომიკური სიძნელეების წინაშე დადგა. 1918 წლიდან მირონის მომზადება, რაც ტრადიციულად საპატრიარქო ტაძარში – მცხეთის სვეტიცხოველში აღესრულებოდა, აიკრძალა; კათოლიკოს-პატრიარქ კირიონ II-ის მუხანათური მკვლელობის შემდეგ მოკლეს მის მორჩილებაში მყოფი ბერი მირიანი, მღვდელი ტიმოთე ბაკურაძე, ქუთათელი ეპისკოპოსი ანტონ გიორგაძე, ალავერდელი ეპისკოპოსი პიროს ოქროპირიძე, ასევე ქუთათელი მიტროპოლიტი ნაზარი ლეჟავა და მასთან ერთად სამღვდელო დასი. დაიწყო არნახული რეპრესიების ხანა, რაც სხვადასხვა ფორმით გამოიხატა: სასულიერო პირებს ყოველგვარი გასამართლების გარეშე ხვრეტდნენ, მათი ოჯახის წევრებს ხოცავდნენ, რათა სამღვდელო მსახურებისთვის თავი დაენებებინათ (მაგ. საქართველოს ეკლესიის პროტოპრესვიტერ დეკანოზ კორნელი კეკელიძეს შვილი მოუკლეს და ოჯახის სხვა წევრთა ფიზიკური განადგურების მუქარით საღვთო მსახურებაზე უარი ათქმევინეს), ასამართლებდნენ და საბჭოთა შორეულ კოლონიებში ასახლებდნენ (რუსეთის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში), საიდანაც ცოცხლად დაბრუნების ნულოვანი შანსი არსებობდა; იძულების წესით წვერს პარსავდნენ, ეკლესიებს უნგრევდნენ, და ა.შ. ქართველმა მოსახლეობამ მასიური საპროტესტო გამოსვლებისთვის დაიწყო მზადება, რაც 1924 წლის აჯანყებაში გადაიზარდა. აჯანყება სისხლში ჩაახშვეს, ხოლო მისი მონაწილენი, მონაწილეობაში ეჭვმიტანილები, მათი ოჯახის წევრები თუ ახლობლები სიკვდილით დასაჯეს, მათ შორის იყო 44 სასულიერო პირი.
ამდენად, საბჭოთა პერიოდში დაიწყო ეკლესიებისთვის ფუნქციური დანიშნულების შეცვლა.
1922 წელს გამოიცა დეკრეტი ეკლესიებიდან საეკლესიო საგანძურის ამოღების შესახებ. იმავე წელს საეკლესიო ნივთები და ქონება გაიტანეს საქართველოს 600-მდე ეკლესიიდან.
შსს საარქივო მასალების მონაცემების მიხედვით, მხოლოდ 1923 წელს ანტირელიგიური პოლიტიკის შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე 1212 ეკლესია დაიხურა, ხოლო 1921-1953 წლებში დაიხურა 1 305 ეკლესია, რომელთაგან ნაწილი დაანგრიეს ან დანგრევას გადარჩენილ ეკლესია-მონასტრებს ყოფითი დანიშნულება (საწყობები, ბეღლები, კლუბები, ბიბლიოთეკები, აბანოები, საქონლის ბოსლები და სხვ.) მიანიჭეს. ამავე პერიოდში რეპრესირებული (მოკლული, გასახლებული, განმოსილი) იყო 3, 407 ქართველი სასულიერო პირი. ეს ციფრები მეტად შთამბეჭდავია პატარა საქართველოსთვის.
საუკუნეთა განმავლობაში ეკლესიას შეწირულობის სახით არსებული ქონება (ტყეები, საძოვრები, ვენახები, ბაღები, მინდვრები, ყანები და სხვ.) სრულად ჩამოართვეს. ეკლესია-მონასტრებიდან გამოიტანეს საეკლესიო ინვენტარი: სასწაულთმოქმედი ხატები, ჯვრები, ბარძიმ-ფეშხუმები და სხვა საეკლესიო ჭურჭლები, წმინდანთა წმინდა ნაწილები… მათი ,,უკეთ შენახვის მიზნით’’, ფაქტობრივად კი – გასანადგურებლად.
საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია XX საუკუნის 20-30-იან წლებში ყოველი მხრიდან რეპრესირებული აღმოჩნდა. მის უფლებებს ზღუდავდნენ მენშევიკები, მაგრამ ბოლშევიკების ანტირელიგიურ კამპანიას პრეცენდენტი არ მოეძებნება. ხურავდნენ და ანგრევდნენ ეკლესიებს, აბუჩად იგდებდნენ და სცემდნენ მორწმუნეებს, არა ერთმა და ორმა საეკლესიო თუ საერო პირმა სიცოცხლე მოწამებრივად აღასრულა, ეკლესიას ხელიდან ყოველგვარი სარჩო-საბადებელი გამოეცალა. ასეთ პირობებში კათალიკოს-პატრიარქი ამბროსი ხელაია (1921-1927 წწ.) იძულებული გახდა დახმარების აღმოსაჩენად საერთაშორისო საზოგადოებრიობისათვის მიემართა. მან გენუის კონფერენციას მემორანდუმი გაუგზავნა, რითაც დაგმო საქართველოს ძალდატანებით გასაბჭოება და სამართლიანობის აღდგენა მოითხოვა. 1923 წლის იანვარში კათალიკოს-პატრიარქი და საკათალიკოსო საბჭოს ყველა წევრი დააპატიმრეს, გაასამართლეს და მსჯავრი დასდეს. კათალიკოს-პატრიარქ ამბროსის გარდაცვალების (1927, 29. III) შემდეგ პატრიარქის ტახტს ეპისკოპოსი ქრისტეფორე ციცქიშვილი (1927-1932 წწ.) დაეუფლა. მისი პოლიტიკა ხელისუფლებასთან თანამშრომლობის სურვილით გამოირჩეოდა, მაგრამ დევნილობის, ეკლესიათა დახურვისა და, ხშირ შემთხვევაში, დანგრევის პროცესის შენელება ასეთი დიპლომატიის მეშვეობითაც ვერ მოხერხდა.
საბჭოთა ანტირელიგიური პოლიტიკის შესაბამისად ხელისუფლება ებრძოდა საეკლესიო რიტუალებს და დევნიდა იმ სასულიერო პირებს, რომლებიც ახალ წესებს არ ემორჩილებოდნენ. სოფლის კრებებზე ეწყობოდა საერთო კრებები, რომელთა რეზოლუციის მიხედვით ეკლესიებს ანგრევდნენ ან ფუნქციებს უცვლიდნენ. კომუნისტები აგრეთვე აწყობდნენ რელიგიის საჯაროდ გასამართლებას, რომლის მიზანიც სოფლის თემების თვალში ეკლესიის ინსტიტუტის დამცირება იყო. 1927 წლის 5 იანვარს საქართველოში დაარსდა “მებრძოლ უღმერთოთა კავშირი”- მუკი, რომელიც აერთიანებდა საქართველოს ყველა რაიონსა და დასახლებულ პუნქტში მანამდე შექმნილ ,,უღმერთოთა უჯრედებს’’. მათი მიზანი იყო რელიგიის სრულად მოსპობა, ხალხისთვის ხელის შეშლა და ეკლესიებში ღვთისმსახურების ჩაშლა, საეკლესიო დღესასწაულების გაშარჟება და დაცინვა, ანტირელიგიური ლექციებისა და სპექტაკლების გამართვა, ეკლესია-მონასტრების დახურვა და ღვთის მსახურთათვის ცრუ ბრალდებებით სასამართლოების მოწყობა. ამას დაერთო 30-იან წლებში მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით სსრკ მინისტრთა საბჭოსთან არსებული რელიგიების საქმეთა კომიტეტის შექმნა, რომელსაც თავისი რწმუნებულები ჰყავდა საბჭოთა კავშირის ყველა რესპუბლიკაში. რწმუნებულის აპარატი იქცა საქართველოს ეკლესიის ოფიციალურ მეთვალყურედ და მაკონტროლებელ ორგანოდ, რომლის ნებართვის გარეშე ვერ დაინიშნებოდა საქართველოს ვერცერთ ეპარქიაში მღვდელმთავარი, ხოლო ეკლესიაში – მღვდელი. ფაქტობრივად, აღნიშნული უღმერთო, მებრძოლი უჯრედებისა და რწმუნებულის აპარატის თავგამოდებული ,,მუშაობით’’ საქართველოს უძველესი სამოციქულო ეკლესია ყოფნა-არყოფნის პირას აღმოჩნდა.
1923 წლიდან ეკლესიების კლუბებად, საწყობებად ან თეატრებად გადაკეთებისთვის ხელისუფლებამ 5 მილიარდი მანეთი გამოყო. მაგალითად, თბილისის კვირაცხოვლობის წმ. მოციქული თომას სახელობის ეკლესია 1924 წელს გადაკეთდა ორჯონიკიძის სახელობის ქარხნის მუშათა საცხოვრებელ სახლად.
საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია კანონგარეშედ გამოცხადდა. ხელისუფლება აწყობდა სოფლის საერთო კრებებს. რეზოლუციის მიღების შემდეგ ეკლესიას ხურავდნენ ან ანგრევდნენ. აგრეთვე, ასამართლებდნენ მართლმადიდებლობას. ასეთი პროცესების მიზანი მოსახლეობისთვის რელიგიის “ნამდვილი” სახის ჩვენება იყო.
1921 წლის 15 აპრილს საქართველოს რევკომის მიერ გამოცემული სპეციალურ დეკრეტში ეწერა: “არცერთ საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებას არა აქვს უფლება იქონიოს საკუთრება. მათ არა აქვთ იურიდიული პიროვნების უფლება, საქართველოში არსებული საეკლესიო და სარწმუნოებრივ საზოგადოებათა მთელი ქონება გამოცხადებულია სახალხო კუთვნილებათ.”
1930-იანი წლებიდან გამოიცა დადგენილება ჯართში ჩაბარების მიზნით ეკლესიებიდან ზარების ჩამოხსნის შესახებ.”საქართველოს სახალხო კომისართა საბჭო ადგენს: 1 საეკლესიო ზარებისგან ჯართის დამზადების გეგმა დაწესდეს 15 ტონის ოდენობით: 2 “ფერადლითონჯართ” – ს ” მიეცეს ზარების ჩამოხსნის ნება უმოქმედო ეკლესიებიდან.
1922 წელს გამოიცა დეკრეტი ეკლესიებიდან საეკლესიო საგანძურის ამოღების შესახებ. იმავე წელს საეკლესიო ნივთები და ქონება გაიტანეს საქართველოს 600-მდე ეკლესიიდან. სასულიერო პირების და მოწმუნე საზოგადოების აბუჩად აგდებისა და ხალხში ეკლესიის ავტორიტეტის შელახვის მიზნით საბჭოთა მთავრობამ წმინდანების ნეშტების გახსნა და მათი განადგურება დაიწყო. უპრეცედენტო ფაქტი მოხდა იმ პერიოდში: VIII საუკუნეში, 740 წელს შემოსეულ არაბებთან უთანასწორო ბრძოლაში თავდადებული დიდი მამულიშვილების – დავით და კონსტანტინე მხეიძეების უხრწნელად შენარჩუნებული ნეშტებს, რომელთაგან მრავალი სასწაული აღესრულებოდა, 1923 წელს გახსნეს და სასამართლო პროცესი მოუწყვეს. თუ სასწაულთმოქმედები არიან, სასწაულიც აღსრულდებაო. სასამართლო განაჩენით, ხალხის სიცრუეში შეყვანის ბრალდებით წმინდა ნაწილებს წყალში გადაყრით განადგურების განაჩენი გამოუტანეს. იგივე განმეორდა ნიკორწმინდაში (წმინდა ნიკოლოზის წმინდა ნაწილი – იდაყვის ძვალი ეკლესიიდან გამოიტანეს და ქვაზე დაჩეჩქვეს), ასევე ბოდბისხევში, ხარაგაულისა და ზუგდიდის მაზრების რამდენიმე ეკლესიაში.
ქალაქ ქუთაისის საკათედრო ტაძრის დანგრევის შესახებ საქართველოს კომპარტიის ქუთაისის სამაზრო კომიტეტის პრეზიდიუმის 1923 წლის დადგენილებაში ეწერა: “დაირღვეს საკათედრო ტაძარი (სობორო), მასალა გამოყენებულ იქნას ძმათა სასაფლაოს შემოსაღობად, იმ ადგილას კი გაფართოვდეს მოედანი და ტაძრის ადგილას დაიდგას ამხანაგ ლენინის ძეგლი”.
ყველაზე კრიზისულ მდგომარეობაში საქართველოს ეკლესია 30-იან წლებში აღმოჩნდა. ამ დროს საკათალიკოსო ტახტს ავტორიტეტული სასულიერო პირი, მკვლევარი, პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე კალისტრატე ცინცაძე განაგებდა (1932-1952), მაგრამ იმ პრობლემების მოგვარება, რაც ეკლესიას კატასტროფას უქადდა, მისთვისაც შეუძლებელი აღმოჩნდა. ადმინისტრაცია ეკლესიებს ისეთ ბეგარას აკისრებდა, რაც შენაწირი თანხის რაოდენობას ბევრად აღემატებოდა. 1934 წელს მართლმადიდებელ სამრევლოთა რიცხვი 15-მდე შემცირდა. დაიკეტა მცხეთის სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარი, ეს საფრთხე სიონის საპატრიარქო ტაძარსაც, დაემუქრა.
საბჭოთა ხელისუფლებამ დაადგინა ანტირელიგიური ხუთწლედი, რომლის მიხედვითაც 1933 წლისთვის უნდა დაეხურათ ყველა ეკლესია, 1934 წლისთვის გაეუქმებინათ ყველა რელიგიური ტრადიცია, 1935 წელს საზოგადოებრივი ცხოვრება სრულად უნდა მოეცვა ანტირელიგიურ პროპაგანდას, 1936 წელს არ უნდა დარჩენილიყო არცერთი სასულიერო პირი, 1937 წელს კი საბჭოთა ხელისუფლება რელიგიაზე გამარჯვებას იზეიმებდა.
საქართველოს მრავალსაუკუნოვან წმინდა სამოციქულო ეკლესიას და დამაშვრალ სასულიერო პირებს „მრავალსაუკუნოვან ბოროტებად“ და „მშრომელი ხალხის მტრად“ აცხადებდნენ, სასულიერო პირებს „ბნელეთის მოციქულებს“ უწოდებდნენ და მათ სასტიკ დასჯას მოითხოვდნენ. სტალინის რელიგიურ პოლიტიკას ათასობით ქართველი სასულიერო პირი შეეწირა. მღვდლებს საკუთარი რელიგიური ვალდებულებების შესრულების გამო ასახლებდნენ და ხვრეტდნენ. იქმნებოდა პატიმარ დასახვრეტ მღვდელთა სპეციალური ანკეტები:
ზოგიერთ რეპრესირებულ სასულიერო პირთა ბრალდების ოქმები გვაუწყებენ, რომ ბავშვების მალულად მონათვლის გამო ირღვეოდა საზოგადოებრივი წესრიგი და მათ დახვრეტას უსჯიდნენ. მარტო 1937-38 წლებში 3600-ზე მეტი ადამიანი გაასამართლეს. მათგან 3100-ს მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა – დახვრეტა. 30-იანი წლების რეპრესიებს შეეწირა რჩეული ქართველი ინტელიგენცია, მათ შორის მრავლად იყვნენ სასულიერო პირებიც. საქართველოს თითქმის ყველა ქალაქთან არსებობდა სპეციალურად გამოყოფილი ადგილები, სადაც სასიკვდილო განაჩენი მოჰყავდათ სისრულეში. მოსახლეობა დღემდე ერიდება ამ ადგილებზე გავლას.
სტალინმა რეპრესიული ანტირელიგიური პოლიტიკა 1941 წლიდან შედარებით შეამსუბუქა, რასაც დახურული ეკლესიების ნაწილის გახსნა მოჰყვა. პოლიტიკის შემობრუნებას კი თავისი მიზეზები ჰქონდა. 1941-42 წლებში საბჭოთა კავშირის ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ნაცისტური გერმანია ბოლშევიკების მიერ გაუქმებულ და დახურულ ეკლესია-მონასტრებს ხსნიდა. ნაცისტების მიერ კომუნისტების დახურული ეკლესიების გახსნა გადამწყვეტი მიზეზი იყო, რის გამოც სტალინმა რელიგიური პოლიტიკის გადახედვა დაიწყო. 1943 წელს შეიქმნა ეკლესიის საქმეთა საბჭო, რომელსაც ხელმძღვანელობდა უშიშროების კომიტეტის გენერალი ვინმე კარპოვი. თავმჯდომარეს რწმუნებულები მოკავშირე და ავტონომიურ რესპუბლიკებშიც ჰყავდა. საბჭომ ეკლესიასთან დაკავშირებული ყველა საქმე ჩაიბარა. იგი წყვეტდა სასულიერო პირების კურთხევისა და ეპარქიებში გამწესების საკითხებს. ამ პოლიტიკის მიზანი ეკლესიის სრული დამორჩილება და კონტროლი იყო.
ამ პოლიტიკის შედეგად 1945 წლის მარტში საქართველოს ტერიტორიაზე ამოქმედდა 29 ეკლესია, რომელშიც მოღვაწეობდა 5 მღვდელმთავარი, 41 მღვდელი, 2 პროტოდიაკონი, 3 მედავითნე. სულ საკათალიკოსოში ირიცხებოდა 135 ღვთისმსახური. ხოლო 1946-1951 წლებში გაიხსნა ალავერდის, ხონის წმ.გიორგის, საგარეჯოს, აწყურის, სოხუმის რაიონის სოფ. კონსტანტინოვკის, ორბეთის, სუჯუნის წმ.გიორგის, გუდაუთის რაიონ სოფ. ბომბორას, ქარელის რაიონ სოფ. ატოცის ეკლესიები. გამოიცა რამდენიმე წიგნი, მათ შორის საეკლესიო კალენდარი, ჩაისახა სასულიერო სასწავლებლის გახსნისა და პერიოდული ჟურნალის დაარსების იდეა, მაგრამ ხელისუფლებამ შედარებით ლოიალური კურსი დიდხანს არ გააგრძელა.
1962 წლისთვის საქართველოში მოქმედად ითვლებოდა მხოლოდ 45 ეკლესია, რომელსაც მხოლოდ 100-მდე მღვდელმსახური ჰყავდა. მთელი საბჭოური მმართველობის განმავლობაში არსებობდა იმის სერიოზული საფრთხე, რომ საქართველოს უძველესი სამოციქულო ეკლესიის მღვდელმთავრებზე, რომლებზეც ხელდასხმის მადლი მოციქულებიდან უწყვეტად მომდინარეობდა, შემწყდარიყო. საქართველოს ეკლესიაში ახალი მღვდელმთავრის კურთხევის საშიშროებაც კი შექმნილა ხელდამსხმელ მღვდელმთავართა არასრული რაოდენობის შეკრების საფრთის გამო.
ღვთის შეწევნით, ეკლესიის წინაშე არსებული უამრავი წინააღმდეგობისა და განსაცდელის მიუხედავად, საქართველოს წმინდა კათოლიკე ეკლესიის სამოციქულო ხელდასხმის მემკვიდრეობა უწყვეტად მოვიდა დღემდე.
საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენიდან 1917 წლიდან 1977 წლამდე 8 მღვდელმთავარი მწყსიდა:
კირიონ საძაგლიშვილი (1917-1918 წწ.);
ლეონიდე ოქროპირიძე (1918-1921 წწ.);
ამბროსი ხელაია (1921-1927 წწ.);
ქრისტეფორე III ციცქიშვილი (1927-1932 წწ.);
კალისტრატე ცინცაძე (1932-1952 წწ.);
მელქისედეკ III ფხალაძე (1952-1960 წწ.);
ეფრემ II სიდამონიძე (1960-1972 წწ.);
დავით V დევდარიანი (1972-1977 წწ.).
მათგან, თავიანთი დიდი მოღვაწეობის გამო სამი – კირიონ II, ამბროსი ხელაია და კალისტრატე ცინცაძე საქართველოს წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიამ წმინდანებად შერაცხა.
1977 წლიდან საქართველოს ეკლესიას მწყსის უწმინდესი და უნეტარესი ილია II შიოლაშვილი. იგი მრავალმხრივი მოღვაწეა: 1963 წელს ახალგაზრდა, სულ 30 წლის მღვდელმთავარმა, მცხეთის სასულიერო კურსების ხელმძღვანელობა ჩაიბარა, რომელიც მალე მცხეთის სასულიერო სემინარიად, ხოლო 1988 წლიდან – თბილისის სასულიერო სემინარია-აკადემიად გარდაიქმნა.
1978 წელს უწმინდესისა და უნეტარესის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, გამოვიდა ფერადი ილუსტრირებული ჟურნალი „ჯვარი ვაზისა“. თავდაპირველად განზრახული იყო ჟურნალი ყოველთვიური ყოფილიყო, მაგრამ ხელისუფლების მძაფრი წინააღმდეგობის გამო გადაწყდა ყოველწლიურად ორი ნომრის გამოშვება.
პირველ ხანებში ყოველდღიური ლოცვები მორწმუნე მრევლს ხელით ჰქონდა გადაწერილი. თავისი მოღვაწეობის დასაწყისიდანვე (1978წ.) კათოლიკოს-პატრიარქის დავალებით, ყოველდღიური ლოცვები დაიბეჭდა, მაგრამ მოთხოვნილება იმდენად დიდი იყო, რომ ისინი ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობად იქცა. უწმინდესი და უნეტარესი ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, 1978-1987 წლებში საეკლესიო კალენდარში იბეჭდებოდა ყოვედღიური ლოცვები და ფსალმუნები.
საქართველოს ეკლესიამ კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-ის მეთაურობით ზუსტად განსაზღვრა თავისი ისტორიული როლი და მისია ქართველი ერის ცხოვრებაში. პატრიარქმა განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო ეკლესიებში წირვა-ლოცვის სრულყოფილად აღსრულების პრობლემას, ასევე ყურადღება მიაქცია მგალობელთა გუნდების შექმნას. ამავე პერიოდში გააქტიურდა ურთიერთობა სხვადასხვა ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან.
კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის ყურადღებითა და ძალისხმევით გაიზარდა ეპარქიული მოღვაწეობა და შესაბამისად – მღვდელმთავართა რიცხვიც. თუკი ამ დროისთვის საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში არსებული 15 ეპარქიიდან ფაქტობრივად მხოლოდ 4 ეპარქიას ჰყავდა მღვდელმთავარი, 1992 წლიდან უკვე ყველა ეპარქიას ჰყავს მმართველი ეპისკოპოსი. ამ პერიოდიდან ასობით ტაძარი ამოქმედდა და ახალი ტაძრების მშენებლობაც დაიგეგმა.
კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის უაღრესად დიდი დამსახურების შედეგია ის, რომ 1980 წლის 1-3 აპრილს სვეტიცხოველში განსაკუთრებულად საზეიმო ვითარებაში მომზადდა მირონი.
სამღვდელმთავრო კათედრათა უმრავლესობა მღვდელმთავრებისთვის დაკეტილი იყო და ეპისკოპოსს თავის სამწყსო ეპარქიაში ჩასვლის უფლება არ ჰქონდა. ეპისკოპოსები თბილისში მოქმედ რამდენიმე ეკლესიაზე იყვნენ მიმაგრებულნი.
1995 წლის 5 აპრილს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდის გადაწყვეტილებით, ეპარქიათა რიცხვი 27-მდე გაიზარდა.
მაცხოვრის შობის 2000 და საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის 1500 წლისთავთან დაკავშირებით აშენდა და იკურთხა საქართველოში ყველაზე დიდი საეკლესიო ნაგებობა – ყოვლადწმიდა სამების საპატრიარქო ტაძარი.
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალია 1990 წლის 3 მარტს კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმაც დაამოწმა, რის თაობაზე მან საგანგებო ეპისტოლეები სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურებსაც გაუგზავნა. ეს დიდმნიშვნელოვან მოვლენად ითვლება, თუმცა პრობლემა ბოლომდე მოგვარებული არ არის. სმე მოითხოვს, რომ აღდგეს ისტორიული ტრადიცია და ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიების დიპტიქში საქართველოს საპატრიარქოს მეექვსე ადგილი დაუკანონდეს.
2002 წლის 14 ოქტომბერს სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში, საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქსა და ქვეყნის პრეზიდენტის მიერ გაფორმდა კონსტიტუციური შეთანხმება „საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის (კონკორდატი)“. შეთანხმების თანახმად განახლდა წყვეტილი მემკვიდრეობა და საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული მართლმადიდებელი ეკლესია-მონასტრები და საეკლესიო სიწმინდეები კანონიერ მესაკუთრეს – საქართველოს საპატრიარქოს დაუბრუნდა.
ბოლო პერიოდში უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის ძალისხმევით საქართველოს ეკლესია იბრუნებს თავის ძველ მნიშვნელობასა და ფუნქციას: დაიწყო გაუქმებულ ეპარქიათა თანდათანობითი აღდგენა. საქართველოს წმიდა კათოლიკე სამოციქულო ეკლესიის წმიდა სინოდის 2015 წლის 25 მაისის განჩინებით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართმადიდებელი ეკლესიის იურისდიქციაში 50 ეპარქია და 47 მღვდელმთავარია.
კომუნისტური რეჟიმის დროს საქართველოს ეკლესიის სულიერების სახედ შეიძლება ჩაითვალოს მღვდელმოწამე პატრიარქის, წმიდა ამბროსის (ხელაია) მიერ წარმოთქმული სიტყვები სასამართლო პროცესზე: „სული ჩემი ღმერთს ეკუთვნის, გული ჩემი სამშობლოს, მძორი, ჯალათებო – თქვენ და რაც გინდათ ის უყავით მას“…
და ბოლოს, ჩემს გამოსვლას დავამთავრებ კათოლიკოს-პატრიარქის ამბროსი ხელაიას სიტყვებით: „რამდენადაც თავისუფალია ერი, იმდენად თავისუფალია ეკლესიაც.“